اصلاح عادت ها

نباید هیچگاه نسبت به عادات ناپسند خود بی اعتنا شویم ؛ حال با توجه به موقعیت ویژه و ماه پربرکتی که در آن قرار داریم بهترین فرصت است تا کمر همت ببندیم و در افزایش و تقویت صفات پسندیده و همچنین دور کردن عادات بد از خود تلاش کنیم .

توجه کنیم که تصمیمات هنگامی با شکست روبرو می شوند که آمادگی و اقدام مناسب صورت نگرفته باشد.
چنانچه با درک درستی از چگونگی آمادگی، اقدام و حفظ یک رفتار تازه به سوی هدف نزدیک شوید احتمال موفّقیت تان بسیار است.
همانطور که شما نیز می دانید یکی از بزرگ ترین مشکل ها، تغییر عادت ها است؛ زیرا هر فردی اساساً یک مقاومت ذاتی و طبیعی در برابر تغییرات دارد. در واقع بیشتر مردم برای آن که رفتارهایشان را تغییر ندهند دیگران را به خاطر موارد نامطلوبی که برایشان چه در زندگی کاری و چه در زندگی شخصی پیش می آیند، مقصر می دانند، در حالی که شما برخلاف چنین افرادی مسئولیت ها را از خود نفی نکرده و با این روحیه خود اولین گام را در تغییر برداشته اید.

برای اصلاح عادات بد اخلاقی باید در دو بعد نظری و عملی تلاش کرد.

بعد نظری: باید در آن آثار سو اخلاق بد و نتایج نامطلوب و زیانبار فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی اندیشه کرد و به اصطلاح باید عاقبت اندیشی نمود. مرد آخر بین مبارک بنده ای است. مهمترین عامل ایجاد انگیزه تغییر در انسان مومن, مانعیتی است که عادت های بد او در نزدیک شدن او به خداوند دارد. اگر انسان احساس کند که عادتی او را از محبوبش دور می کند, عشق به محبوب عالم بزرگترین نیرو و انگیزه را در او برای تغییر این عادت به عادتی که مورد رضایت خداوند است و به او در مسیر قرب به خدا کمک می کند, فراهم می آورد.
اگر انسان به ارزش های وجودی خود پی ببرد و متوجه گوهرهای ارزنده درون خود گردد و بفهمد تا چه مرحله ای می تواند پیش رود و درک کند جایگاه او از فرشتگان مقرب الاهی نیز می تواند فراتر باشد، آن گاه خود را رایگان نمی فروشد و کشور وجودش را تسلیم سپاه صفات بد و اخلاق ناپسند نخواهد کرد.
اگر فردی درک کند، عادات و اخلاق بد، اراده او را ضعیف و روح ملکوتی او را آلوده می سازد و سعادت جاوید و ابدی را از او سلب می کند و با این اخلاق و اعمال در واقع وجود خود و شخصیت حقیقی خود را می سازد و سپس با همین اخلاق بد محشور می گردد و بداند که این اخلاق و رفتار هرگز از او جدا نمی شود و همنشین دایمی او است، مسلما در اخلاق و اعمالش تجدید نظر می کند و به فکر اصلاح می افتد پس مرحله اول شناخت درست و واقعی آثار اخلاق و اعمال بد است. فهم این آثار به منزله نیمی از درمان و اصلاح آنها است.

بعد عملی: در این زمینه باید دانست: چون اخلاق بد به تدریج و به طور نامحسوس کشور ارزنده وجود انسان را اشغال کرده اند، نمی توان این مهمانان نامبارک و بد قدم را یک دفعه و ناگهانی از خانه بیرون کرد. بلکه باید به تدریج و با مدارا و دقت به این کار اقدام کرد.
مراقبت از اعمال و اخلاق به طور پیوسته و محاسبه نفس و حساب کشیدن از فرد، در کم رنگ شدن و ریشه کنی صفات و اخلاق بد نقش اساسی دارند.
هر اقدامی در این راه ، گامی به سوی پیروزی و رسیدن به هدف است.
به طور مثال در مورد صفت زشت تکبر: اگر انسان آثار سو تکبر را مورد مطالعه قرار دهد که از جمله آلودگی به کفر و شرک و محروم شدن از علم و دانش و زمینه فراهم شدن برای بسیاری از گناهان دیگر و تنفر مردم و دور شدن آنها از فرد متکبر است ، قدری به خود می آید و در فکر درمان آن می شود. سپس در مقام عمل با تواضع در عمل (هر چند در ابتدا به صورت مصنوعی و غیر واقعی باشد) و سلام کردن به دیگران و نشست و برخاست با فقرا و ضعیفان و امتیاز قایل نشدن برای خود، کم کم تواضع را عادت خود و سپس آن را در وجودش ریشه دار و به صورت ملکه در می آورد و سایر عادات و اخلاق بد نیز به همین ترتیب ولی به تدریج و بامدارا قابل درمان و معالجه است. شرکت در مراسم مذهبی و مراسم دعا و توسل و تلاوت قرآن کریم و نیز معاشرت با دوستان صلاح و با تقوا و با اخلاق و مطالعه سیره امامان (علیهم السلام) و اخلاق بزرگان از علمای دین در رفع مشکل و اصلاح فرد تأثیر به سزایی دارند

مراحل و راهکارهای مفید تجربی:

1. نخستین مرحله از تغییر عادت، مرحله قبل از قصد کردن یا در فکر تغییر بودن است. اکثر افراد معمولاً در این مرحله «در حال انکار» قرار دارند و ادعا می کنند که رفتارشان مشکلی به وجود نمی آورد. در اینصورت نوعی حس پذیرش وضعیت فعلی را داشته و یا معتقدند که روی رفتارشان کنترلی ندارند. در برخی موارد، کسانی که در این مرحله قراردارند یا درک نمی کنند که رفتارشان زیانمند است و یا آگاهی کافی درباره پیامدهای اعمالشان ندارند .

2. مرحله بعدی(قصد کردن) این است که افراد بیشتر و بیشتر از مزایای بالقوه انجام تغییر آگاه می گردند، امّا هزینه هایی که برای این کار باید بپردازند نیز بیشتر و بیشتر برایشان خودنمایی می کند.
توجه داشته باشید که این تناقض ممکن است یک تردید قوی نسبت به تغییر عاداتتان در شما به وجود آورد. به دلیل این عدم اطمینان، مرحله قصد کردن برای انجام تغییر ممکن است ماه ها یا حتی سال ها به طول بیانجامد. در واقع، بسیاری از مردم هیچگاه از این مرحله عبور نمی کنند. شما ممکن است در این مرحله، به تغییر به صورت فرایند رها کردن یک چیز نه به عنوان وسیله ای برای به دست آوردن مزایای جسمی، ذهنی یا عاطفی نگاه کنید.

3. اگر قصد کردید عادت خود را مثلاً در مورد خواب عصرگاهی تغییر دهید، سعی کنید« آمادگی» این کار را در خود ایجاد نمایید. تغییرات کوچکی را انجام دهید تا برای تغییر بزرگتر آمادگی پیدا کنید. برای مثال، اگر هدف شما خوابیدن عصرگاهی باشد، ممکن است ابتدا سعی کنید خوردن کافئین را قطع کنید؛ زیرا 8 ساعت زمان نیاز است تا اثر کافئین در بدنتان از بین برود؛ لذا کافئین شما را بیدار نگه خواهد داشت. در این مرحله، چندگام وجود دارد که می تواند شانس شما را برای انجام موفّقیت آمیز یک تغییر پایدار بیشتر کند. هر چقدر می توانید درباره راه های تغییر رفتارتان نظیر عدم نوشیدن آب در قبل از خواب و ... اطلاعات جمع آوری کنید.

4. درست است که پس از کسب« آمادگی» نوبت به« اقدام» می رسد؛ امّا باید توجه داشت که در اغلب موارد شروع به اقدام مستقیم برای نیل به هدف به دلیل اینکه فکر یا زمان کافی صرف مراحل قبلی نشده، علّت شکست خوردن تصمیمات می گردد درست مثل کسانی که تصمیم می گیرند وزنشان را کاهش دهند و بلافاصله شروع به ورزش کردن و در پیش گرفتن یک رژیم غذایی سالم تر می کنند. این کارها برای موفّقیت قطعاً ضروری هستند؛ امّا این تلاش ها معمولاً ظرف چند هفته نیمه کاره رها می شود؛ زیرا مراحل قبلی طی نشده اند.
برای هر گام مثبتی که در جهت تغییر عادت بر می دارید پاداشی برای خود در نظر بگیرید. تقویت و پشتیبانی، در کمک به حفظ گام های مثبت به سوی تغییر، اهمیت فوق العاده ای دارند. زمانی برای بازبینی دوره ای و متناوب انگیزه ها، منابع و پیشرفت های خود کنار بگذارید و تعهد خود به انجام تغییر و اعتقاد به توانائی های خود را تازه کنید.

5. در مرحله بعدی(نگهداری) باید طوری برنامه ریزی نمایید که از رفتار قبلی- نظیر بیدار ماندن در عصر که همه هم اتاقی ها مشغول خوابند- اجتناب نمایید.اگر سعی در نگهداری و حفظ یک رفتار جدید(خوابیدن در عصر و همگام شدن با هم اتاقی های خود) دارید، به دنبال یافتن راه هایی برای جلوگیری از وسوسه ها برآئید به عنوان مثال در آن باره زمانی با کسی قرار کاری نگذارید. هرگاه توانستید به طور موفقیت آمیزی از بازگشت به عادت قبلی جلوگیری کنید، به خودتان پاداش دهید. اگر به هر دلیل به رفتار قبلی بازگشت کردید، خیلی از دست خودتان عصبانی نشوید، به خودتان سخت نگیرید و تسلیم نشوید. در عوض، به خودتان یادآوری کنید که این تنها یک شکست کوچک بوده است. همان گونه که در مرحله بعد یاد خواهید گرفت، بازگشت به رفتار قبلی چیز شایعی است و بخشی از فرایند انجام یک تغییر پایدار می باشد.

6. در هر تغییر رفتاری،« بازگشت»، رویداد شایع و متداولی است. هنگامی که به رفتار قبلی خود بازگشت می کنید ممکن است احساس شکست، ناامیدی و ناکامی به شما دست دهد. رمز موفّقیت این است که اجازه ندهید این شکست ها اعتماد به نفس شما را از بین ببرد. اگر دوباره به عادت یا رفتار قبلی بازگشتید، نگاه دقیق و موشکافانه ای به آنچه روی داده است بیاندازید. چه چیزی موجب بازگشت شد؟ آیا موکول کردن انجام تکالیف کاری و یا قرار ملاقاتی که با فلانی در ساعت استراحت و خواب خود گذاشته اید باعث این کار شده. چکار می توانید بکنید تا در آینده از آن جلوگیری کنید؟

هر چند بازگشت به رفتار قبلی می تواند مشکل زا باشد؛ امّا بهترین راه حل، شروع دوباره از مراحل آمادگی، اقدام یا نگهداری است. شاید بد نباشد منابع و روش هایتان را مورد ارزیابی مجدّد قرار دهید. انگیزه ها، برنامه اقدامات و تعهد خود به هدف را مورد تأئید و تأکید مجدّد قرار داده و برای چگونگی مقابله با وسوسه ها در آینده، برنامه ریزی کنید.